Ulica Ludwika Zamenhofa
1 stycznia 1930
Wcześniej była częścią ulicy Dzikiej. Dzisiejszą nazwę otrzymała w 1930 r. Podczas niemieckiej okupacji znalazła się w obszarze getta warszawskiego, jej nazwę zmieniono na Hasenstrasse (pl. “ulica zajęcza”). Jej zabudowa została w większości zburzona podczas walk w Powstaniu w Getcie Warszawskim. Ostał się jedynie budynek dawnych Koszar Wołyńskich, który w czasie okupacji był więzieniem Gęsiówka. W 1945 r. od razu po wojnie, przywrócono przedwojenną nazwę ulicy. Dziś przy Zamenhofa, w miejscu dawnych Koszar Wołyńskich mieści się Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, a przed nim stary i nowy Pomnik Bohaterów Getta.
Read moreUlica Beera Meiselsa
1 stycznia 1935
druga połowa lat ’30 [do 1960]
Read moreI Pomnik Bohaterów Getta
16 kwietnia 1946
Pierwszy pomnik, upamiętniający walczących w getcie, został zaprojektowany przez architekta Leona Suzina. Monument wzniesiono 16 kwietnia 1946 roku na skwerze Willy’ego Brandta niedaleko miejsca, w którym doszło do pierwszych walk powstańców z hitlerowcami. Pomnik składa się z dwóch części, które swoim kształtem przypominają używane przez żydowskich bojowców, w trakcie powstania w getcie, włazy do kanału. Pierwszym elementem jest tablica wzniesiona wspólnie przez Polaków i Żydów, dedykowana poległym w […] walce o Godność i Wolność narodu żydowskiego, o Wolną Polskę, o wyzwolenie człowieka […]. Dobranie koloru kamienia oraz otaczających cegieł symbolizuje przelaną w walce krew. Druga część to płyta w kształcie koła, na której wyryte zostały: hebrajska litera ,,bet” odnosząca się do pierwszego słowa z Księgi Rodzaju (bereszit), czyli najważniejszej księgi dla wyznawców judaizmu; oraz symbol męczeństwa, czyli liść palmowy.
Read moreKopiec Anielewicza
16 kwietnia 1946
Usypany 16 kwietnia 1946 roku kopiec Anielewicza upamiętnia powstańców z getta warszawskiego, którzy 8 maja 1943 roku w bunkrze znajdującym się przy ulicy Miłej 18, wraz ze sztabem Żydowskiej Organizacji Bojowej, popełnili zbiorowe samobójstwo. Szacuje się, że zginęło tam ok. 120 osób, jednak udało się ustalić tożsamość jedynie 51 osób. Ich nazwiska wyryto na czołowej ścianie obelisku znajdującego się u podnóża kopca. Bunkier z ulicy Miłej 18 był jednym z wielu znajdujących się w warszawskim getcie. Symbolika istnienia bunkrów w getcie warszawskim jest jednoznaczna – oddawały one wolę życia żydów warszawskich. W latach powojennych kopiec Anielewicza stał się miejscem symbolicznym dla powstania – to tu zginął między innymi jego…
Read moreI tablica upamiętniająca Umshlagplatz
1 stycznia 1948
W 1948 roku pojawiło się pierwsze upamiętnienie Umschlagplatzu. Na zachowanym fragmencie bramy Umschlagplatzu, znajdującej się obok gmachu szkolnego (od strony ulicy Stawki), zamieszczono piaskową tablicę informującą, że z tego miejsca w latach 1942-1943 hitlerowcy wywieźli do obozów koncentracyjnych setki tysięcy Żydów. Po wzniesieniu w 1988 roku pomniku Umschlagplatzu, tablica znajdowała się na kawałku muru wewnątrz pomnika, jednak obecnie została przeniesiona do gmachu Żydowskiego Instytutu Historycznego znajdującego się…
Read moreII Pomnik Bohaterów Getta
19 kwietnia 1948
Pomnik został odsłonięty w piątą rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim – 19 kwietnia 1948 roku. Autorem graficznej oprawy, tak jak w przypadku I pomnika, został Leon Suzin, natomiast samym twórcą rzeźb był Natan Rapaport. Pomnik, mający wysokość ok. 11 metrów, w swojej kompozycji nawiązuje: do Ściany Płaczu w Jerozolimie, formy muru getta warszawskiego oraz do ściany komunardów na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu. Głównym elementem pomnika są dwie płaskorzeźby – Walka oraz Pochód na zagładę. Pierwsza płaskorzeźba (wymiary: 5,4 x 2,5 m) ukazuje przedstawionych, w bohaterski sposób, żydowskich bojowników stających do walki z nazistami. Grupę, w której skład wchodzą powstańcy, młoda kobieta i dziecko, otaczają płomienie symbolizujące spalenie przez Niemców getta warszawskiego. Płaskorzeźba Walka znajduje się od strony zachodniej, czyli od frontu pomnika. Od strony wschodniej, bardziej ukryta, ukazana została druga płaskorzeźba – Pochód na zagładę. Rapaport przedstawił na niej cierpienie i męczeństwo mieszkańców getta (znajdziemy tu starców, kobiety i dzieci). W prawym górnym rogu przedstawione zostały charakterystyczne hełmy żołnierzy niemieckich, zwracające uwagę na odpowiedzialność hitlerowców za Holokaust. Przed pomnikiem,…
Read moreUlica Icchoka Lejba Pereca
27 października 1951
Dawna Ceglana. W latach 1940 – 1942 weszła w skład getta warszawskiego (z wyjątkiem nr 4, 6, 8, 11, 13, 14) i była ulicą graniczną getta. W 1942 r. w trakcie “akcji likwidacyjnej” została włączona wraz z całym “małym gettem” do dzielnicy aryjskiej. Znaczna część zabudowy ulicy uległa zniszczeniu w 1943 r. w czasie pacyfikacji “małego getta”. W 1951 r. 100-lecie urodzin patrona, została nazwana imieniem Icchoka Lejba Pereca, żydowskiego pisarza i dziacza społecznego, związanego z Bundem i PPS.
Read moreUlica Bohaterów Getta
1 stycznia 1953
Fragment początku dawnej ulicy Nalewki, który nie wszedł w obszar getta warszawskiego. Sama ulica Nalewki miała jednak duże znaczenie dla historii getta, totna Nalewkach od listopada 1940 r. znajdowała się jedna z głównych bram warszawskiego getta. Nalewki były miejscem walk w getcie warszawskim. Cała zabudowa Nalewek została zniszczna podczas powstania w getcie. Nazwa Nalewki ostała się przez krótki czas po wojnie, ale nie została uwzględniona w planach przy odbudowie i w efekcie jej nie zrekonstruowano. W 1953 r. krótki fragment ulicy nazwano ulicą Bohaterów Getta, która obocnie stanowi alejkę w Ogrodzie Krasińskich.
Read moreUlica Mordechaja Anielewicza
31 grudnia 1955
Część biegu dawnej Gęsiej (inna jej część stała się nowymi Nalewkami) zostaje włączona w powstającą ulicę Anielewicza (Co ciekawe, nazwa Anielewicza pojawia się już na planie z 1952 roku.). Anielewicza stanie się główną arterią odbudowanego Muranowa. Przed wojną Gęsia była ważną ulicą ze znaczną ilością zakładów przemysłowych. Znajdowało się przy niej także wiezienie, zwane Gęsiówką i obóz koncentracyjny KL Warschau, z którego komanda Żydowskich więźniów uprzątały teren getta. 348 więźniów zostało uwolnionych 5 sierpnia 1944, przez żołnierzy batalionu “Zośka”. Spalone budynki Gęsiówki zburzono w 1960 roku.
Read moreUlica Józefa Lewartowskiego
14 stycznia 1958
Fragment dawnej Gęsiej (inna jej część stała się nowymi Nalewkami) zostaje włączona w powstającą ulicę Anielewicza (Co ciekawe, nazwa Anielewicza pojawia się już na planie z 1952 roku.). Anielewicza stanie się główną arterią odbudowanego Muranowa. Przed wojną Gęsia była ważną ulicą ze znaczną ilością zakłądów przemysłowych. Znajdowało się przy niej także wiezienie, zwane Gęsiówką i obóz koncentracyjny KL Warschau, z którego komanda Żydowskich więźniów uprzątały teren getta. 348 wieźniów zostało uwolnionych 5 sierpnia 1944, przez żołnierzy batalionu “Zośka”. Spalone budynki Gęsiówki zburzono w 1960 roku.
Read moreObecny Pomnik Umschlagplatz
18 kwietnia 1988
Kończący, ostatni element Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów w Warszawie. Najbardziej minimalistyczny rzeźbiarsko pomnik został wzniesiony w 1988 roku w przeddzień 45 rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Za projekt odpowiedzialni byli architekt Hanna Szmalenberg i rzeźbiarz Władysław Klamerus. Plac, znajdujący się na terenie dawnego placu przeładunkowego, o rozmiarach 20 x 6 m został z trzech stron otoczony murem. W ten sposób symbolicznie przedstawiono otwarty wagon kolejowy. Biały mur w swojej wysokości (3 m) jednoznacznie odwołuje się do muru getta warszawskiego. Od ulicy Stawki projektanci umieścili bramę główną, która została zwieńczona półokrągłą czarną tablicą, na której umieszczono płaskorzeźbę ,,Strzaskany las”, która odnosi się do żydowskiej sztuki sepulkralnej (dotyczącej sfery nekropolicznej) – złamane drzewo oznacza gwałtowną i przedwczesną śmierć. Brama wraz z płaskorzeźbą, poprzez swoje zestawienie, przypominają macewę. Na tej samej osi znajduje się wąski prześwit (przez który widać drzewo, czyli symbol nadziei), co symbolizuje przejście od śmierci do nadziei życia. Ostatnim elementem pomnika są napisy znajdujące się na…
Read moreTrakt Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów w Warszawie
18 kwietnia 1988
Trakt odsłonięty został w 1988 roku w przeddzień 45 rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Odpowiedzialni za jego projekt byli Stanisław Jankowski, Marek Moderau i Zbigniew Gąsior. W skład traktu wchodzą 22 formy upamiętnienia, w tym: 17 bloków sjenitowych, 1 obelisk (Pomnik Żegoty), 2 tablice (na Stawki 5/7 i Stawki 10) oraz 1 pomnik (Pomnik Umschlagplatz). Symbolicznymi początkami i końcami traktu są…
Read morePomnik Żegoty
27 września 1995
Obelisk, będący częścią Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów w Warszawie, został zaprojektowany przez architekt Hannę Szmalenberg i rzeźbiarza Marka Moderau. Upamiętnia on działalność Rady Pomocy Żydom ,,Żegota”. Pomnik w swojej formie jest pochylonym kamiennym blokiem. Obelisk 27 września 1995 roku odsłonił ostatni żyjący członek ,,Żegoty” – Władysław Bartoszewski. Jego budowę sfinansowała Polonia amerykańska.
Read moreTablica Anny Braude Hellerowej
20 kwietnia 2001
20 kwietnia 2001 na ścianie dawnego Szpitala dla dzieci im. Bersonów i Baumanów (później Wojewódzki Szpital Zakaźny im. Dzieci Warszawy) umieszczono tablicę upamiętniającą doktor Annę Braude-Hellerową. Była pediatrą oraz naczelną lekarz szpitala od 1930 roku do 1942 roku. Prowadziła badania nad chorobą głodową w getcie warszawskim – jej publikację, oraz wielu innych zamordowanych lekarzy, zamieścił Emil Apfelbaum w książce Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim z roku 1942. Anna Braude-Hellerowa wraz z chorymi dziećmi zginęła w trakcie pierwszych dni powstania w getcie w bunkrze znajdującym się w podziemiach ostatniego szpitala getta na Gęsiej 6/8.
Read morePomnik granic getta
1 kwietnia 2008
Na pomnik składa się 21 pomników wzniesionych pomiędzy kwietniem a listopadem 2008 roku oraz jedna tablica odsłonięta 27 stycznia 2010, z inicjatywy uczniów i nauczycieli z XII Liceum Ogólnokształcącego im. Henryka Sienkiewicza, w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Holokauście. Pomniki zaprojektowali Eleonora Bergman i Tomasz Lec przy pomocy merytorycznej Ewy Pustoły-Kozłowskiej oraz Jana Jagielskiego. Pomniki ulokowane w najbardziej wysuniętych punktach granicznych getta, odzwierciedlają przebieg jego granic w latach 1940-43. Każdy pomnik składa się…
Read moreAleja Ireny Sendlerowej
15 maja 2013
Alejka parkowa znajdujaca się przed muzeum Żydów Polskich Polin. Dyrektor Polin Zygmunt Stępiński zaproponował początkowo żeby ta aleja nazywała się im. Raoula Wallenberga, Komisja Nazewnictwa Miejskiego Rady Warszawy jednomyślnie zaakceptowała pomysł, ale sprzeciwili się temu radni, ze względu na to, że Wallenberg “nie ma nic wspólnego z historią Polski oraz Getta”. Zaproponowali więc Irenę Sendlerową. Alejka ta nie istniała w czasie wojny, w…
Read moreUlica Raoula Wallenberga
19 kwietnia 2016
Ulica Raula Wallenberga. Część dawnej ulicy Bagno, w latach 1940-42 znajdowała się na terenie tzw. małego getta, po jego likwidacji włączona do dzielnicy aryjskiej. W roku 2012 proponowano uczczenie pamięci Wallenberga w alejce przed powstajacym wtedy muzeum Polin. Pomysł ten odrzucono, gdyż Wallenberg zdaniem radnych nie wiąże się z Warszawą. Następnie proponowano nazwanie alejki za muzum, ostatecznie wydzielono fragment ulicy Bagno w którego świetle znajduje się pałac kultury. 19.04.2016 odbyła się uroczystość z udziałem rodziny dyplomaty, w trakcie której wmurowano także tablicę pamiątkową.
Read moreUlica Marka Edelmana
9 listopada 2017
Zarządzeniem wojewody mazowieckiego Zdzisława Sipiery zmieniono nazwę dotychczasowej ulicy Lewartowskiego na Marka Edelmana. Decyzję te oprotestowały w listach otwartych środowiska Żydowskie, jak również syn Marka Edelmana, Aleksander. Podkreślano, że jakkolwiek Edelman zasługuje na upamiętnienie, nie należy zapominać o Lewartowskim, ani używać pamięci bojowników do gry politycznej.
Read more